Wettig betaalmiddel in Nederland

De status wettig betaalmiddel wordt in Nederland nauwelijks gebruikt. Alleen bijzondere muntuitgaven zoals jubileummunten, krijgen deze status nog mee om duidelijk te maken dat deze als betaalmiddel kunnen circuleren. In essentie betekent de status wettig betaalmiddel dat het onderhavige geldmiddel, overeenkomstig zijn nominale waarde, kan worden gebruikt ter betaling van een geldschuld.

Geen acceptatieplicht

De status wettig betaalmiddel betekent in Nederland niet dat iedereen verplicht is om wettig betaalmiddel te aanvaarden. De eiser van een geldschuld is vrij om wettig betaalmiddel te weigeren. Dit heeft echter wel een gevolg, namelijk dat hij de betaling dan niet bij de rechter kan afdwingen. Zolang hij het wettig betaalmiddel weigert te aanvaarden is hij in schuldeisersverzuim. Gedurende dat verzuim blijft zijn geldvordering bestaan. Hij kan hem alleen niet invorderen. Een dergelijke situatie noemt men in Duitsland een Obligenheit. Je bent niet verplicht om iets te doen, maar als je het niet doet heeft dat wel gevolgen.

Gangbaar geld

In het burgerlijk wetboek wordt de term wettig betaalmiddel bewust vermeden. In plaats daarvan wordt de term gangbaar geld gebruik. Hieruit kan worden afgeleid dat er geen staatsmonopolie is op het in circulatie brengen van geld. Wat als geld circuleert wordt uiteindelijk bepaald in het verkeer, dus door de mensen die in vrijheid kiezen het te gebruiken.

Naast het geld dat door de overheid in omloop is gebracht, kunnen er ook geldmiddelen circuleren die geen wettig betaalmiddel zijn, maar toch de preferentie genieten van het publiek. Die geldmiddelen worden naar Nederlands recht op gelijke wijze behandeld als wettig betaalmiddel (artikel 6:112 BW). Dit is een democratisch uitgangspunt dat borgt dat mensen in vrijheid kunnen kiezen. Een dergelijk democratisch uitgangspunt blijkt aan de EU niet besteed.

Giraal geld

Voor giraal geld geldt echter een afwijkende regeling. Dit is te verklaren doordat giraal geld niet bestaat uit stoffelijke objecten, waarop eigendomsrecht rust en die de bezitter zonder tussenkomst van derden als betaalmiddel kan gebruiken. Giraal geld bestaat uit een geldvordering en kan niet worden gebruikt zonder tussenkomst van een bank.

In Nederland geldt ten aanzien van giraal geld de volgende regeling. Als je een bankrekening hebt dan is jouw schuldenaar bevoegd jou per bank te betalen, tenzij jij dat hebt uitgesloten (artikel 6:114 BW). Als je geen bankrekening hebt dan heeft jouw schuldenaar ook geen recht om jou per bank te betalen. Zodoende is er wettelijk gezien voor jou ook geen noodzaak om een bankrekening te openen. In de huidige regeling staat jouw keuzevrijheid centraal om al dan niet gebruik te maken van de diensten van een bank.

Contant geld

In de vorm van contant geld staat jou een betaalmiddel beschikbaar dat zonder tussenkomst van een bank kan worden gebruikt en bewaard. Dat betaalmiddel heeft wel de status van wettig betaalmiddel. Bepalend daarvoor is niet dat dit geldmiddel door een centrale bank is uitgeven. Muntgeld wordt bijvoorbeeld door de lidstaten uitgegeven en heeft ook de status wettig betaalmiddel. Munten en bankbiljetten hebben gemeen dat ze stoffelijk zijn en dat je ze zonder tussenkomst van een betaaldienstverlener kunt gebruiken.

D€

Voor gebruik van d€ ben je wel afhankelijk van derden. Voordat iemand in staat kan zijn om jou in d€ te betalen, zul jij eerst een d€-rekening moeten openen. Als jij geen rekening wenst dan wordt dat naar huidig recht gerespecteerd. Jouw schuldenaar is dan niet bevoegd om giraal te betalen. Dit fundamentele vrijekeuzerecht wordt ons ten aanzien van een d€-rekening ontnomen. Jouw schuldenaar krijgt de bevoegdheid om in d€ te betalen. Jij moet maar zorgen dat je een d€ rekening hebt. Als jij dat niet hebt dan hoeft jouw schuldenaar jou niet betalen. Het d€-voorstel (COM/2023/369 final) drijft dit tot in het absurde door. Jouw schuldenaar hoeft jou namelijk helemaal niet meer te betalen als jij betaling in d€ afwijst. Hij heeft zijn schuld dan voldaan (artikel 7.5).

Verplicht tot in het absurde

Krachtens dit artikel wordt het volgende mogelijk. Jij gaat naar de slijter en koopt een fles wijn. De koop is gesloten doordat de slijter de wijn tegen kenbare prijs te koop aanbiedt en jij op dat aanbod ingaat door de fles te pakken. Je biedt de slijter vervolgens d€ ter betaling. De slijter weigert want hij heeft geen d€-rekening. Daarmee heb jij betaald en mag je de fles meenemen. Na een paar van dit soort ‘aankopen’ heeft de slijter geheid een d€-rekening. Niks is Brussel kennelijk te dol om het d€-stelsel aan ons op te dringen.

In haar lust voor een digitale controlemunt vertrapt de EC de evenwichtige situatie die in de loop van jaren rondom het begrip wettig betaalmiddel is ontstaan. In die situatie levert de status wettig betaalmiddel juist geen acceptatieplicht, en is digitaal geld niet eens vatbaar voor de status wettig betaalmiddel, daar het een dienstverlening betreft en geen zelfstandig eigendomsobject.

Edgar Wortmann - 1 september 2023

Download als pdf